blog

Wijzigen testament zonder goed advies heeft desastreuse gevolgen!

De zaak Broekhuis.

Het volgende verhaal staat in de wereld van het erfrecht bekend als de zaak ‘Broekhuis’. Het Hof Arnhem deed er zijn slotuitspraak over op 15 september 2020, zaaknummer 200.217.887/01, ECLI:NL:GHARL:2020:7245.

Het gaat over de soms bizarre verdeling van een nalatenschap over de nabestaanden van de erflater en goede doelen (ANBI’s).

Broekhuis lijkt een self made man. Als hij 30 jaar oud is heeft hij zijn eerste miljoen verdiend.

Hij overlijdt in 2013 op 82-jarige leeftijd en heeft, dan als handelaar in textiel, een vermogen opgebouwd van 26 miljoen euro!

Jaap heeft 55 jaar samengewoond met Trudy (de namen heb ik verzonnen). De laatste 20 jaren waren ze gehuwd.

Koude uitsluiting.

Ze maken bij hun huwelijk in 1993 huwelijkse voorwaarden op waarbij er uitsluitend een gemeenschap van inboedel is. Voor de rest is er geen gemeenschap.

Het vermogen van Jaap staat dus geheel op zijn naam.

Er is geen verrekenbeding opgenomen. Ook geen finaal verrekenbeding voor het geval het huwelijk wordt ontbonden door overlijden van één van de echtgenoten.

Uit het huwelijk van Jaap en Trudy worden geen kinderen geboren. Trudy heeft drie dochters uit een eerder huwelijk. Dit zijn dus stiefdochters van Jaap.

Het eerste testament van Jaap.

In zijn voorlaatste testament van 11 oktober 2006 (Jaap is dan 76 jaar) benoemt Jaap zijn vrouw Trudy tot enige erfgenaam. Zij krijgt een prelegaat van € 700.000.

Ieder van de drie stiefdochters krijgt een legaat van 10% van het vermogen. Na aftrek van deze legaten wordt het resterende vermogen geheel gelegateerd aan ‘goede doelen’.

Dat wil zeggen 25% aan zowel het Leger des Heils als De Zonnebloem en de resterende 50% aan 15 andere ‘goede doelen’.

Dit komt neer op 30% voor de familie en 70% voor goede doelen.

Trudy komt er vergelijking tot de andere verkrijgers nogal ’bekaaid’ af.

Bij dit testament wordt er wel een enorm bedrag aan erfbelasting bespaard omdat het grootste deel van het vermogen naar goede doelen gaat. En die zijn geen erfbelasting verschuldigd.

Jaap heeft zijn leven hard gewerkt om dit vermogen bij elkaar te krijgen en doet er aan het eind van de rit, via een zeer grove verdeelsleutel, afstand van.

Jaap stelt een nieuw testament op.

Maar het wordt nog erger: Op 23 februari 2012, dus zo’n zes jaar later, wijzigt Jaap zijn testament.

Hij benoemt het Leger des Heils en De Zonnebloem gezamenlijk en voor gelijke delen tot enige erfgenamen.

Dit onder de last van de volgende legaten:

Trudy krijgt (a) het vruchtgebruik over een bedrag van 1 miljoen euro en het vruchtgebruik van de echtelijke woning (een boerderij) en de inboedel.

De stiefdochters en hun (in totaal) zes kinderen (de stiefkleinkinderen) krijgen ieder een bedrag van €20.000. Hiermee is een bedrag(je) gemoeid van € 180.000.

Als Jaap een jaar later overlijdt, is Trudy 88 jaar. Gezien deze hoge leeftijd mogen we aannemen dat ze niets van het vruchtgebruik vermogen verteert.

Het komt er dus op neer dat vrijwel de gehele nalatenschap naar de twee goede doelen gaat. Die erven ieder 13 miljoen euro!

Was Jaap wilsbekwaam?

Bij het opmaken van dit nieuwe testament twijfelt de notaris aan de geestelijke toestand van Jaap.

Om de wilsbekwaamheid van Jaap volgens de spelregels vast te stellen, of misschien beter gezegd: ‘veilig te stellen’, laat de notaris Jaap door een psychiater onderzoeken.

Die verklaart dat Jaap wilsbekwaam is om zijn testament te wijzigen en in staat is de emotionele gevolgen van de wijzigingen te overzien. Na nog een paar gesprekken wordt het nieuwe testament op 23 februari 2012 ondertekend.

Overleg met de goede doelen haalt niets uit.

Aangezien dit testament zeer ongunstig uitvalt voor nabestaanden gaat Trudy met de goede doelen in gesprek om de boerderij buiten de erfenis te houden en aan haar toe te delen. Dit is gezien de omstandigheden een bescheiden wens.

De twee goede doelen gaan hier echter niet mee akkoord.

Het is voor goede doelen immers veel gemakkelijker en overzichtelijker om zich aan ‘de laatste wil’ van de erflater te houden. Als elke keer, als een gepasseerde erfgenaam een andere uitleg van een testament eist, daar gehoor aan wordt gegeven, is het hek van de dam.

Voor dergelijke persoonlijke interpretaties zijn testamenten overigens uitdrukkelijk niet bedoeld.

Althans dat is ook de visie van goede doelen, hoe onredelijk de uitkomst van een testament in bepaalde situaties ook kan zijn!

Er kunnen wel degelijk omstandigheden zijn die correctie van evidente fouten of onbillijkheden in een testament rechtvaardigen.

Trudy twijfelt, mede gezien zijn geestelijke achteruitgang, sterk aan de wilsbekwaamheid van Jaap toen hij dit testament opstelde.

Trudy vecht het testament aan.

Nu het niet lukt om in goed overleg met de twee stichtingen nog een klein deel van de nalatenschap te redden, besluit ze om het testament wegens wilsonbekwaamheid van Jaap aan te vechten.

Er zijn meerdere medische deskundigen die hem in zijn laatste levensjaren hebben begeleid en Trudy wint bij hen informatie in om alsnog vast te stellen dat haar man bij het opstellen van zijn laatste testament wilsonbekwaam was.

Als zij hierin slaagt, is niet het laatste testament van toepassing maar het testament van 11 oktober 2006.

De deskundigen kunnen niet hard maken dat Jaap wilsonbekwaam was.

Er worden allerlei deskundigen in de arm genomen om de medische dossiers van Jaap door te lichten en zo bewijs te vinden dat Jaap wilsonbekwaam was. Deze professoren kunnen echter niet hard maken dat Jaap niet goed meer wist wat hij deed.

Maar hun werk bestond uit niet meer dan het achteraf beoordelen van een mengelmoes van schriftelijke informatie over de gezondheid van Jaap gedurende een vrij lange periode voor zijn dood.

Van de aanleiding voor dit onderzoek, namelijk een buitenproportionele bevoordeling van twee instanties waar Jaap geen enkele band mee heeft, en daardoor een onwaarschijnlijk testament, hebben ze geen kaas gegeten.

Zo’n ongerijmde benoeming tot erfgenaam kan zelfs een indicatie zijn voor het vaststellen van wilsonbekwaamheid.

Een professor in de neurologie stelt dat uit het rapport van de door de notaris ingeschakelde psychiater blijkt dat Jaap een eigenzinnige en principiële man was die zelf zijn zaken in handen wilde houden en de ultieme beslissingen over zijn erfenis zelf wilde regelen.

Waarbij hij er voor zorgde dat zijn familie niets te kort kwam.

Deze medicus heeft kennelijk niet in de gaten dat Jaap hier dan enorm bij heeft gefaald!

De professor geeft toe dat er veranderingen in de omgang met zijn vrouw en familie zijn opgetreden en dat deze daaronder hebben geleden. Maar dit hoort bij een ouder wordende man.

Het hof beseft dat de uitkomst van deze procedure onbevredigend is voor Trudy. Maar verder gaat het er van uit dat Jaap om hem moverende redenen een weloverwogen beslissing heeft genomen om zijn testament te wijzigen.

Volgens het hof zal naar de redenen daarvoor gissen blijven omdat Jaap daar niet meer naar gevraagd kan worden.

Het is echter een beslissing die Jaap heeft genomen over wat er met het door hem zelf opgebouwde vermogen moet gebeuren na zijn overlijden. Een beslissing die onomkeerbaar is en door de nabestaanden aanvaard (en voor zoveel mogelijk ook gerespecteerd) zal moeten worden.

Hier hebben Trudy en haar dochters het mee te doen.

Had dit niet anders gekund?

Maar het zou eleganter geweest zijn als de goede doelen hadden meegedacht aan een oplossing die recht doet aan ieders belangen.

Hiervoor was wel degelijk alle ruimte.

Er was immers veel onduidelijkheid over de geestelijke toestand van Jaap. Alle onderzoeken ten spijt is deze twijfel blijven bestaan.

Mede uit respect voor de erflater zijn familie was de medewerking van de goede doelen om dit drama tot een goed einde te brengen zeker op zijn plaats geweest.

Zij kenden Jaap niet eens. Er was geen enkele relatie tussen hen en het benoemen van hen tot erfgenaam was louter willekeur.

Een toelichting op het testament.

Om dit soort problemen te voorkomen is het raadzaam om in het testament een considerans op te nemen of anderszins schriftelijk vast te leggen waarin wordt uitgelegd waarom iemand zijn nalatenschap op een bepaalde manier wil verdelen.

Op de eerste plaats dwingt dat de testateur om serieus over zijn laatste wil na te denken en niet zomaar iets uit de losse pols te verzinnen of te roepen.

Door zo’n schriftelijke exercitie krijgt hij waarschijnlijk ook een concreter beeld van de gevolgen van zijn wensen.

En voor de nabestaanden en legatarissen is het beter te begrijpen en daarmee te accepteren waarom de erflater tot een bepaalde verdeling is gekomen.

De adviesfunctie van de notaris.

In het geval van Jaap werd de notaris geconfronteerd met vreemde hersenspinsels van Jaap maar hij hield zich alleen maar keurig aan de regels om te voorkomen dat de laatste wil van Jaap ongeldig zou zijn en hij daar gedonder over zou krijgen.

Je kunt je afvragen of in dit soort situaties de materiële en emotionele belangen niet groter zijn dan het blindelings volgen van de juridische spelregels.

Ligt het niet voor de hand dat een notaris, als hij de indruk heeft dat een cliënt de gevolgen van zijn handelen niet overziet, aanstuurt op het inwinnen van advies op het financiële vlak?

Waardoor de testateur een duidelijk plaatje krijgt voorgeschoteld van de diverse mogelijkheden en voor- en nadelen van de verschillende scenario’s.

Een notaris heeft geen onderzoekplicht en is vaak huiverig om zich met de inhoud van een testament te bemoeien.

Maar het is veel beter om proactief te acteren in plaats van volgzaam de wensen van de klant vast te leggen met achteraf een hoop gedoe met de nabestaanden.

Hier ligt ook een dankbare taak voor accountants, belastingadviseurs en financieel planners.

Die hebben meestal een goede band met hun cliënt en kennen hem of haar van haver tot gort.

Voor hen is het veel gemakkelijker om een passend advies te geven dan voor een notaris aan een volslagen vreemdeling.

Een menselijke opstelling van de goede doelen.

Voor goede doelen is het belangrijk dat ze zich bewust zijn van hun (kwetsbare) positie in de samenleving.
Hun financiële impact is vanwege de grote bedragen die met het uitvoeren van hun doelstellingen zijn gemoeid, heel groot.

Ze doen een appél op de geefbereidheid van het publiek. Maar als zij zich inhalig opstellen werkt dat averechts.

Donateurs willen een bescheiden en dankbare opstelling.

Dan kunnen ze juridische touwtrekkerij bij de afwikkeling van een nalatenschap beter voorkomen.
 
 
 
 
 

---