blog

Schuld wegens overbedeling een tikkende tijdbom?

Bij het overlijden van één van de twee echtgenoten krijgt de langstlevende van het echtpaar vrijwel altijd een schuld wegens overbedeling aan de kinderen. Deze schuld van de ouder en vordering bij de kinderen verdwijnt fiscaal uit het zicht omdat ze gedéfiscaliseerd zijn.

Dat wil zeggen: Moeder (als die vader overleeft) hoeft de schuld niet bij haar in box 3 op te voeren en de kinderen vermelden hun aandeel in de vordering op moeder ook niet in hun aangifte inkomstenbelasting.

Schuld wegens overbedeling

De schuld aan de kinderen ontstaat omdat de nalatenschap van de overleden ouder geheel naar de echtgenoot gaat. Stel dat vader overlijdt en er zijn twee kinderen. Dan zijn er wettelijk gezien drie erfgenamen. Moeder en de twee kinderen. Ieders erfdeel is dan 1/3^e deel van de nalatenschap van vader.

Als vader en moeder in gemeenschap van goederen getrouwd waren, is de nalatenschap van vader gelijk aan 50% van het totale vermogen.

Stel het totale vermogen: eigen woning, banktegoeden, effectenportefeuille etc., bedraagt € 900.000. De nalatenschap van vader bedraagt dan 50% van € 900.000 is € 450.000. Moeder en haar twee kinderen erven dan ieder 1/3^e deel van € 450.000 is € 150.000. Omdat de (halve) woning etc. geheel naar moeder gaat, ontvangt zij € 300.000 teveel. En dit is een schuld aan haar kinderen.

Deze post komt als een duveltje uit een doosje te voorschijn als moeder overlijdt. Dan komt de schuld aan de kinderen in mindering op haar nalatenschap. In de praktijk wordt deze post nog wel eens vergeten waardoor het vermogen van moeder veel te hoog wordt berekend. En er uiteraard teveel erfbelasting wordt betaald.

Wanneer is de vordering opeisbaar?

Volgens het wettelijk erfrecht, en deze clausule wordt ook vrijwel altijd in testamenten opgenomen, is de vordering van de kinderen opeisbaar:

- bij overlijden van moeder;
- bij faillissement, surseance van betaling, alsmede indien ten aanzien van haar de  
  schuldsaneringsregeling natuurlijke personen van toepassing is;
- bij hertrouwen of het aangaan van een geregistreerd partnerschap, tenzij huwelijkse voorwaarden
  of partnerschapsvoorwaarden worden gemaakt en in stand gehouden, waarbij elke gemeenschap
  van goederen en verrekenbedingen worden en blijven uitgesloten. Moeder hoeft dan geen
  zekerheid te stellen.

Hierdoor wordt het vaderlijk erfdeel van de kinderen zoveel mogelijk veilig gesteld.

Aan de andere kant is het voor moeder ook wel prettig als haar kinderen hun erfdeel niet zomaar kunnen opeisen.

Want het is de bedoeling dat moeder ook financieel zoveel mogelijk op de oude voet door kan gaan met haar leven.

Zolang moeder haar laatste dagen rustig uitzit ontstaan er meestal weinig problemen.

Nieuwe partner

Maar als ze een nieuwe partner vindt en daar ook nog mee trouwt, wordt het verhaal heel anders.

Dan moet ze op huwelijkse voorwaarden trouwen om te voorkomen dat bij een gemeenschap van goederen direct de helft van het vermogen naar haar nieuwe vlam gaat. Daardoor kan de vordering van de kinderen in gevaar komen.

Als ze dit niet doet is de vordering direct opeisbaar!

Dit heeft allerlei gevolgen. De kinderen kunnen eisen dat hun vordering uitbetaald moet worden. In het bovenstaande voorbeeld zou er € 300.000, eventueel vermeerderd met rente, afgelost moeten worden.

Dan komt het financiële plaatje van moeder er heel anders uit te zien. Maar stel dat de kinderen hier niet moeilijk over doen en moeder nog een gelukkige oude dag gunnen.

Défiscalisering kan doorlopen

Dan is de vordering nog steeds opeisbaar. Dat heeft tot gevolg dat de défiscalisering van de vordering en schuld vervalt. Maar daar is iets aan te doen. De fiscus gaat er mee akkoord dat deze post nog steeds niet in box 3 opgevoerd wordt als moeder en de kinderen in een schriftelijke overeenkomst vastleggen dat de vordering pas opeisbaar is bij overlijden van moeder. Deze afspraak moet wel vóór de eerstvolgende peildatum voor het box 3 vermogen gemaakt zijn.

Verjaring

Een ander aandachtspunt is dat de vordering, nadat deze opeisbaar is en niet geïncasseerd wordt, na 20 jaar verjaart. Als moeder op al wat hogere leeftijd opnieuw trouwt is dit risico niet zo groot maar als moeder nog een zilveren huwelijksfeest beleeft, is dit wel aan de orde.

Haar nieuwe echtgenoot kan zich bij het overlijden van zijn vrouw, eventueel op verjaring van de vordering beroepen waardoor zijn stiefkinderen hun vaderlijk erfdeel de mist in zien gaan.

Het is dus heel belangrijk dat aan er dit soort schuldvorderingen aandacht wordt besteed.

Opeisbaarheid legitieme portie

Dit kan ook aan de orde zijn als een kind zijn legitieme porti opeist.

In een zaak die in 2017 voor het Gerechtshof Amsterdam speelde, kwam dit een notaris duur te staan.

Na zijn scheiding ontmoet Jaap Annalies. Een pittige tante waar hij direct verliefd op is. Hij heeft twee kinderen uit zijn eerste huwelijk en die zijn niet zo blij met Annalies.

De relatie tussen Jaap en zijn kinderen verslechtert met de dag.

Jaap maakt in 2003 een testament en benoemt Annalies tot zijn enige erfgenaam. Zijn twee kinderen sluit hij uit van zijn nalatenschap.

Als hij in 2011 overlijdt, maken zijn kinderen direct aanspraak op hun legitieme porti. Die bedraagt 50% van hun wettelijke erfdeel. Gezien het vermogen van Jaap hebben de kinderen ieder recht op € 50.000. Overigens heeft een kind vijf jaar de tijd om zijn legitieme porti op te eisen. Na deze vijf jaar verjaart de vordering.

Vastleggen wanneer legitieme porti uitbetaald moet worden

In het testament heeft Jaap geen rekening gehouden met de mogelijkheid dat zijn kinderen hun legitieme porti zouden opeisen. Het gevolg is dat er ook geen clausule is opgenomen over de opeisbaarheid van deze vordering.

Het was beter geweest om wél met deze mogelijkheid rekening te houden want kinderen hebben dit recht nu eenmaal. Ook als ze zogenaamd worden ‘onterfd’.
 
Annalies voelt zich door deze gang van zaken ernstig tekort gedaan en is witheet! Ze stelt de notaris aansprakelijk voor deze fout. En ze wordt in het gelijk gesteld.

Minder te verteren vermogen

Annalies vindt dat er, doordat ze verplicht is om de kindsdelen (de legitieme portie) direct uit te betalen in plaats van bij haar overlijden, minder te verteren vermogen overblijft. Het Gerechtshof geeft haar gelijk.

Haar eisen zijn in eerste instantie nog veel hoger maar het Hof gaat alleen mee met de redenering dat de uitbetaling van deze vordering een blijvende vermindering van de banktegoeden tot gevolg heeft waardoor Annalies in haar uitgavenpatroon wordt beperkt. Waarschijnlijk zal dit nooit aan de orde komen maar Annalies heeft zich alvast ingedekt voor het geval dat.

Het zal weinig voorkomen dat een notaris de erfdelen van de kinderen van een cliënt voor zijn kiezen krijgt en een schadeloosstelling van een ton moet betalen, maar hier gebeurde het wel.

---