blog

Nalatenschap negatief. Zuivere aanvaarding door verkeerd advies!

Als er je er niet zeker van bent of de nalatenschap waartoe je als erfgenaam gerechtigd bent een positief saldo heeft, kun je beter beneficiair in plaats van zuiver aanvaarden.

Een goed doel, ook wel ANBI genoemd, zal een erfenis altijd beneficiair aanvaarden.

Voor beneficiair aanvaarden gelden spelregels. En je moet er voor oppassen dat je de erfenis niet per ongeluk zuiver aanvaardt. Daar kan al sprake van zijn als je over bepaalde bestanddelen van de nalatenschap beschikt.

Legaten zijn (ook) schulden van de nalatenschap

Bij zuivere aanvaarding treed je in de plaats van de erflater en moet je eventueel diens schulden – waaronder de in het testament opgenomen legaten – uit eigen zak betalen.

De erfenis kan ook negatief uitvallen omdat er nog erfdelen van de ouder die het eerst overleed, aan de kinderen uitbetaald moeten worden. Dit zijn de zogenoemde ‘overbedelingsschulden’.

Omdat deze schulden gedéfiscaliseerd zijn, vind je ze niet terug in box 3 van de aangifte inkomstenbelasting. Niet als schuld bij de langstlevende ouder en evenmin als vordering bij de kinderen.

Ze zijn als ware onzichtbaar geworden. Vaak worden ze een ‘papieren schuld’ genoemd maar het zijn wel degelijk een echte schulden van de langstlevende ouder en vorderingen van de kinderen.

Teveel erfbelasting

Het gevolg is dat deze post bij de aangifte erfbelasting van de ouder die als laatste overlijdt, nogal eens wordt vergeten. Daardoor wordt de nalatenschap op een te hoog bedrag berekend en er teveel erfbelasting betaald.

Maar de (individuele) schade is nog groter als een nalatenschap niet gelijk over een aantal erfgenamen wordt verdeeld maar er bijvoorbeeld één erfgenaam is aangewezen en de rest van het vermogen via legaten aan de andere door de erflater aangewezen gerechtigden (legatarissen), wordt toegedeeld.

De erfgenaam die zuiver aanvaardt draait voor alle schulden op

Dit overkwam een vrouw in een procedure voor de rechtbank Noord-Holland*.

Dochter is enig erfgenaam

Zij was enig erfgename van haar vader.

Haar moeder was al in 2002 overleden. Bij akte van december 2004 werden de erfdelen van de vrouw en haar broer notarieel vastgelegd.

Zij kregen een vordering wegens onderbedeling op hun vader. Deze vorderingen waren opeisbaar bij het overlijden van vader.

Toen vader achttien jaar later overleed waren deze schulden inclusief 6% rente opgelopen tot een bedrag van maar liefst € 1.245.000!

Na verloop van tijd hertrouwde vader.

Hij stelde in 2017 een testament op waarin hij zijn dochter tot enig erfgenaam benoemde.

Tweede echtgenote en zoon krijgen legaten

Aan zijn tweede vrouw legateerde hij de roerende goederen, het recht van vruchtgebruik van de echtelijke woning en een netto uitkering van € 30.000 per jaar.

Aan zijn zoon gaf hij het recht van gebruik en bewoning van een woning aangevuld met een bedrag aan contanten waardoor het legaat uitkwam op diens legitieme portie.

Dochter vraagt om advies

Vader overleed op 22 september 2020 en op 30 september 2020 informeerde de dochter (enig erfgenaam) bij de accountant van vader hoe zij de nalatenschap het beste kon aanvaarden. Deze adviseerde zuivere aanvaarding.

Op 18 december 2020 sloot de dochter met haar stiefmoeder een vaststellingsovereenkomst omtrent de aan haar toegekende legaten.

De familie ging dus nogal voortvarend te werk maar de dochter had niet in de gaten dat de nalatenschap van haar vader negatief was.

De accountant maakt een fout

De accountant had er bij haar advies om de nalatenschap zuiver te aanvaarden geen rekening mee gehouden dat er aan de kinderen een schuld wegens overbedeling betaald moest worden van € 1.245.000.

Als er daardoor een tekort ontstaat en er alleen erfgenamen zijn die in dezelfde verhouding tot de nalatenschap zijn gerechtigd en er geen externe schuldeisers zijn, draagt iedere erfgenaam – mits ze allemaal zuiver hebben aanvaard – in gelijke mate bij aan het tekort van de nalatenschap.

Maar de situatie lag hier anders. De dochter was enig erfgenaam en omdat zij zuiver had aanvaard was ze verplicht om de schulden van de nalatenschap van haar vader, voorover die niet uit de bezittingen van de nalatenschap betaald konden worden, uit haar eigen privévermogen te voldoen.

Haar broer en stiefmoeder konden rustig achterover leunen en hun legaten incasseren.

Schade voor de erfgenaam die zuiver heeft aanvaard

Hierdoor ontstond er een schadepost van de dochter van € 145.000. Als zij de nalatenschap beneficiair had aanvaard, had zij de legaten niet uit eigen zak hoeven (bij) te betalen.

Maar ze liet het hier niet bij zitten en stelde de accountant aansprakelijk voor deze beroepsfout.

Uit de procedure blijkt duidelijk dat deze nogal gemakkelijk tot haar advies was gekomen.

Ze wist dat vader als gevolg van het overlijden van zijn eerste vrouw, een grote schuld wegens overbedeling aan zijn twee kinderen had. Bij haar advies was ze er echter van uitgegaan dat vader voldoende vermogen had om de legaten aan zijn tweede vrouw en zijn zoon uit te keren.

Maar ze had geen rekening gehouden met de grote schuld wegens overbedeling laat staan geverifieerd of deze wellicht intussen geheel of gedeeltelijk was afgelost.

Aangifte inkomstenbelasting wijkt af van de aangifte erfbelasting

Het blijkt niet uit de procedure maar misschien is deze accountant uitgegaan van de laatste aangifte inkomstenbelasting waar deze post niet op voorkomt.

Bij overlijden van een (nieuwe) klant van wie de echtgenoot eerder is overleden, kijk ik in het kader van de afwikkeling van diens nalatenschap, het eerst naar de schuld wegens overbedeling.

Onder andere naar de hoogte van deze schuld op het moment van overlijden van de langstlevende echtgenoot. Wat is er destijds afgesproken over de rente?

Fout voor de erfbelasting meestal nog wel te repareren

Als deze schuld in eerste instantie wordt vergeten of ten onrechte wordt aangenomen dat deze al is afgelost, is de fout voor de erfbelasting nog wel te repareren.

Ik heb eens meegemaakt dat de boekhouder bij het verzorgen van de aangifte erfbelasting bij de schoonzoon, die alle financiële zaken van de familie behartigde, informeerde hoe het met de schuld wegens overbedeling zat. Deze beweerde bij gebrek aan kennis van zaken dat die was afgewikkeld.

Het gevolg was dat het vermogen op € 1.000.000 positief werd berekend.

De aanslag erfbelasting bedroeg € 130.000.

Pas veel later kreeg ik bij toeval deze aangifte onder ogen en checkte het verhaal van de schoonzoon.

Toen bleek dat de schuld wegens overbedeling helemaal niet was afgelost en er nog een bedrag van 2 miljoen euro op de nalatenschap in mindering moest worden gebracht.

Hierdoor was de nalatenschap € 1.000.000 negatief.

Ik heb toen om vermindering van de aanslag erfbelasting gevraagd waardoor er € 130.000 door de fiscus werd gerestitueerd!

Gelukkig was de vijfjaarstermijn voor ambtshalve verminderingen nog niet verstreken.

De onbedoelde gevolgen van het zuiver aanvaarden van een erfenis zijn vaak niet terug te draaien

In de casus van de rechtbank Noord-Holland* was er ‘gelukkig’ een professionele dader aan te wijzen waar de schade in de erfrechtelijke sfeer op verhaald kon worden maar als een familie een nalatenschap onderling afwikkelt en de gerechtigden niet gelijkwaardig zijn – bijvoorbeeld erfgenamen en legatarissen of de één aanvaardt beneficiair en de ander zuiver, kunnen er zeer vervelende situaties ontstaan.

Dan is een goede sfeer in de familie een valkuil.

Bij onderling gedoe wordt er vaak professionele hulp ingeroepen en komen dit soort knelpunten eerder aan het licht.

*ECLI:NL:RBNHO:2022:4606

---