blog

Mijn ouders hebben een Radartestament. Wat nu?

Ik word gebeld door Margreet. Ze loopt vast bij het verzorgen van de aangifte erfbelasting van haar moeder.
Vader is al een paar jaar eerder overleden.

Haar ouders hebben in 2010 een zogenaamd ‘Radartestament’ opgesteld.

Met een Radartestament kun je de erfbelasting in eerste instantie voor je uit schuiven

Deze naam is afgeleid van een aflevering van het TV-programma ‘RADAR’ waarin de gebroeders Bernard en Freek Scholten, beide hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen, uitleggen wat het effect is van een tweetrapstestament.

Bij een (quasi)wettelijke verdeling van een nalatenschap – die onder de term ‘langstlevende testament’ het meest voorkomt - wordt de erfenis van de kinderen voorlopig gestald bij de langstlevende ouder.

Die is vanwege de hoge vrijstelling voor de echtgenoot vaak geen erfbelasting verschuldigd maar de kinderen wel.

In het testament wordt vastgelegd dat de overblijvende ouder de door de kinderen verschuldigde erfbelasting voorschiet. Want de kinderen krijgen niets in handen.

Dan is een tweetrapsmaking mooie optie voor ouders met kinderen en het vermogen in stenen zit. Er is dan vaak (te) weinig geld om de erfbelasting bij het overlijden van de eerste ouder te betalen.

Een (quasi)wettelijke verdeling van een nalatenschap

In onderstaand voorbeeld laat ik eerst zien hoe één en ander bij een (quasi)wettelijke verdeling in zijn werk gaat.

Stel vader en moeder hebben een gezamenlijk vermogen van € 600.000 en dat heeft vrijwel geheel betrekking op de woning. Ze zijn in gemeenschap van goederen getrouwd en hebben twee kinderen.

Vader overlijdt en zijn nalatenschap bedraagt dus 50% van € 600.000 is € 300.000. Hij heeft drie erfgenamen. Namelijk zijn vrouw en zijn twee kinderen. Ieder erft dus 1/3^e deel van € 300.000 is € 100.000.

Maar om er voor te zorgen dat moeder in haar huis kan blijven wonen, gaan alle goederen etc. uit de nalatenschap van vader naar zijn vrouw. Die wordt daardoor overbedeeld, want ze krijgt € 200.000 teveel.

Om dit recht te trekken krijgen de kinderen een (voorlopig) niet opeisbare vordering op hun moeder. De vordering is pas opeisbaar bij haar overlijden.

Volgens deze methode krijgen de kinderen direct bij het overlijden van de eerste van de twee ouders, hun erfdeel en zijn daar ook erfbelasting over verschuldigd. Zij het dat het erfdeel van de kinderen in een vordering op de langstlevende ouder wordt omgezet.

In dit voorbeeld valt het erfdeel van moeder ruimschoots onder de vrijstelling voor de echtgenoot (€ 680.645 in 2022) en zijn de kinderen, na aftrek van de voor hen geldende vrijstelling van € 21.559 (in 2022) over een bedrag van € 78.441 tegen het tarief van 10% is € 7.844 aan erfbelasting verschuldigd.

Er moet dus 2 maal € 7.844 is € 15.688 aan erfbelasting afgedragen worden.

Hoe gaat één en ander in zijn werk als het erfdeel van de kinderen onder een tweetrapsmaking valt?

Bij een testament met een tweetrapsmaking voor de kinderen gaat de hele nalatenschap naar de langstlevende ouder maar voor het (fictieve) deel van de kinderen is dat een voorwaardelijke verkrijging.

Bij het overlijden van de langstlevende moet die dit deel van de (eerste) erfenis aan zijn of haar kinderen afstaan.

Als vader in dit voorbeeld een tweetrapstestament maakt waarbij het erfdeel dat eigenlijk voor zijn kinderen is, pas bij het overlijden van zijn vrouw naar zijn kinderen gaat, ziet het plaatje er zo uit:

De nalatenschap bedraagt weer € 300.000 en volgens het testament is moeder de enige erfgenaam. Maar zij krijgt de erfenis onder de ontbindende voorwaarde dat er bij haar overlijden 2/3^e van de nalatenschap van haar (voor)overleden man naar zijn kinderen gaat. Die erven dan alsnog ieder € 100.000 van hun vader.

Maar niet eerder dan het moment waarop de ontbindende voorwaarde wordt vervuld. Dus bij het overlijden van moeder. Dat betekent ook dat de vrijstelling en het tarief voor de erfbelasting van het jaar waarin moeder overlijdt van toepassing zijn.

De bezwaarde en de verwachter

Vanwege deze verplichting die aan moeder wordt opgelegd wordt zij ‘de bezwaarde’ genoemd en de kinderen ‘de verwachters’. Zij hebben namelijk nog een deel van de nalatenschap van hun vader tegoed. Dit noemt men ‘bezwaard vermogen’.

Juridisch gezien is een tweetrapsmaking dus heel iets anders dan een (quasi)wettelijke verdeling.

Dan erven ze direct van de ouder die het eerst overlijdt maar ze hevelen hun erfdeel over naar de langstlevende ouder en krijgen daarvoor een niet opeisbare vordering in de plaats.

Bij een tweetrapsmaking krijgt de langstlevende de gehele nalatenschap onder de voorwaarde dat deze bij zijn of haar overlijden alsnog een deel van de nalatenschap van de eerst overleden echtgenoot aan de kinderen afstaat.

De kinderen erven in eerste instantie nog niets en zijn dus ook geen erfbelasting verschuldigd.

Voor de erfbelasting erven de kinderen het bezwaarde vermogen op dezelfde datum als wanneer de langstlevende ouder overlijdt.

Ze zijn pas op dat moment erfbelasting verschuldigd.

Maar zij erven dan ook van de langstlevende ouder. Er moeten dus twee aangiften erfbelasting ingediend worden.

In tweeën knippen

Bij een tweetrapsmaking wordt een nalatenschap als het ware in tweeën geknipt waarbij in eerste instantie de hele nalatenschap naar één persoon, ofwel ‘de bezwaarde’ gaat en er in tweede instantie alsnog een deel naar een opvolgende persoon, ofwel ‘de verwachter’ gaat.

Dit deel komt – net als de schuld wegens overbedeling bij een (quasi)wettelijke verdeling - in mindering op de nalatenschap van de ouder die als tweede overlijdt. Die heeft immers een verplichting om het bezwaarde vermogen af te staan.

De notaris en de belastingdienst kunnen Margreet niet helpen

Margreet heeft een administratiekantoor en woont niet direct bij me in de buurt. In het verleden heb ik al eerder voor haar gewerkt.

Nu heeft ze geen idee hoe ze met de tweetrapsmaking van haar vader moet omgaan.

Ze heeft al met de notaris gebeld en om hulp bij de Belastingdienst gevraagd. Maar van hen wordt ze niets wijzer.

Misschien kan Peter Meijne mij helpen!

Ze komt op het idee om mij te bellen.

Ik vind testamenten een leuk onderwerp om over te adviseren. Tweetrapstestamenten vind ik vanwege de vele mogelijkheden die ze bieden helemaal interessant!

Ik kan Margreet dus wel helpen.

Je moet verschillende stappen doorlopen en beginnen met vast te stellen welk deel van de nalatenschap onder de tweetrapsmaking valt.

Op welk deel hebben de verwachters recht? Dit is een belangrijk item in het verhaal.

Nadat Margreet mij de berekeningen van de nalatenschap van haar vader en moeder heeft toegestuurd kan ik het deel dat onder de tweetrapsmaking valt vaststellen en daarmee ook de netto nalatenschap van moeder berekenen.

Twee aangiften erfbelasting

Daarna hebben we samen online twee aangiften erfbelasting ingevuld. Namelijk één voor de verkrijging uit de nalatenschap van vader en één voor de erfenis van moeder.

En de twee aangiften moeten uiteraard op elkaar aansluiten. En dat doen ze naadloos!

Dit lijkt misschien eenvoudig maar dat is het niet. Het aangiftebiljet voor de erfbelasting is niet ingericht voor tweetrapsmakingen. Je moet dan zoeken en experimenteren om alles op de juiste plek in de twee aangiften te krijgen.

Het is een leuke exercitie waarbij de blinde de lamme leidt. De blinde ben ik omdat ik voor het zicht op het aangiftebiljet afhankelijk ben van Margreet en zij is weer afhankelijk van mijn inzicht in deze materie. Dit kan natuurlijk ook met een teamviewer maar zo technisch ben ik nou ook weer niet.

Het Radartestament in de praktijk

Ik zie ook hoe Margreet met deze materie worstelt en we komen samen tot de conclusie dat deze aangiften in de praktijk waarschijnlijk heel vaak verkeerd ingevuld worden.

Niet alleen vanwege de techniek, die zowel voor het vaststellen van de tweetrapsmaking als het verwerken in het aangiftebiljet nodig is, maar ook omdat de kennis omtrent tweetrapsmakingen vooral bij leken niet of onvoldoende aanwezig is.

Waarschijnlijk wordt in de praktijk een tweetrapsmaking vaak hetzelfde behandeld als een schuld wegens overbedeling. Of er wordt fiscaal helemaal niets mee gedaan!

Bij het overlijden van de eerste ouder is zo’n tweetrapsmaking ‘lekker makkelijk’. Alles gaat naar de langstlevende en daarmee is de kous af. Althans zo lijkt het.

Dat er op een deel van de nalatenschap een verplichting jegens de kinderen rust, wordt over het hoofd gezien.

Administratieplicht

Dit geldt ook voor de verplichting van de bezwaarde om elk jaar een overzicht van het bezwaarde vermogen aan de verwachter(s) te verstrekken.

Dit wordt heel vaak verzuimd en als de relatie tussen de bezwaarde en de verwachter niet goed is kunnen er grote problemen ontstaan.

Een tweetrapsmaking is een mooi instrument om over het graf heen te regeren maar er zitten ook haken en ogen aan.

Uw testament herzien?

Misschien hebt u in het verleden ook een Radartestament opgesteld en is uw partner daarna overleden. Dan is er al sprake van een bezwaard vermogen dat bij uw overlijden doorgeschoven moet worden.

Of u leeft allebei nog. Dan heeft het testament nog geen effect gehad.

In dat geval kunt onderzoeken of het voor u nog interessant is om een testament met een tweetrapsmaking te hebben. Het is altijd mogelijk om een ander testament op te stellen dat beter bij uw huidige situatie past.

Kortom: een tweetrapsmaking kan een interessant instrument zijn om erfbelasting te besparen of ook na uw overlijden nog grip op uw vermogen te hebben, maar bezint eer ge begint!

Tenslotte

Hierboven heb ik een tweetrapstestament behandeld dat vooral betrekking heeft op vrij eenvoudige situaties waarbij men er voor kiest om bij het overlijden van de eerste ouder geen erfbelasting te hoeven betalen.

Verder kan met een tweetrapstestament geregeld worden dat wat een erfgenaam bij zijn dood heeft overgehouden, via de oorspronkelijke erflater naar een volgende persoon of bijvoorbeeld een goed doel (ANBI) wordt overgeheveld.

Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat u een alleenstaand kind zonder nakomelingen heeft. Als dat kind overlijdt en er wordt niets geregeld, gaat zijn of haar nalatenschap – inclusief de erfenissen die hij of zij van de ouders heeft ontvangen – naar zijn of haar broers en zusters. Dan is het hoge tarief van 30 tot 40% van toepassing en bedraagt de vrijstelling slechts € 2.274 (in 2022).

Als de ouders er via een tweetrapstestament voor zorgen dat het restant van het vermogen dat zij aan hun alleenstaande zoon of dochter hebben nagelaten, naar de andere kinderen gaat, valt de tweetrapsmaking voor hen onder het regime voor ouders/kinderen. Dus het lage tarief van 10 tot 20% en een vrijstelling van € 21.559 (in 2022). Ze erven dan niet van hun broer of zuster maar van hun ouders.

In uw testament kunt u dus heel veel regelen maar helaas blijven die mogelijkheden vaak onbenut.

Als u hier meer van wilt weten bent u van harte welkom op mijn kantoor. U kunt mij bellen voor een afspraak voor een persoonlijk gesprek. Want ik werk niet telefonisch of online. Deze casus met Margreet was een uitzondering.

---