blog

Een legataris heeft niet dezelfde rechten als een erfgenaam

In een uitspraak van het Hof Den Bosch van 3 augustus 2022, nummer 21/00867 (ECLI:NL:GHSHE:2022:2724) probeerde een legataris zijn legaat met hulp van de Belastingdienst te vergroten.

Maar hij ving bot. Deze man werd bijgestaan door een adviseur die kennelijk geen kennis had van het erfrecht en de belastingwetgeving.

De situatie was als volgt:

Goede estateplanning!

Maarten, een landbouwer op leeftijd had kind noch kraai en maakte in 2015 een testament waarin hij de vier kinderen van zijn broer tot erfgenaam benoemde. Hij was toen al 91 jaar oud.

Maar ten aanzien van één van de neven en nicht, ik noem hem Arie, nam hij een bijzondere bepaling op.

Arie werkte bij zijn oom. Als Arie hem zou overleven, zou Arie zijn akkerbouwbedrijf en zijn woning op grond van een legaat krijgen.

Arie was dan geen erfgenaam meer maar legataris. De drie andere neven en nicht bleven dan over als erfgenaam.

En Arie kreeg een vordering op de erfgenamen bestaande uit het akkerbouwbedrijf en de woning.

Toen Maarten in 2017 overleed en Arie het akkerbouwbedrijf in de vorm van een legaat in de schoot geworpen kreeg, zette hij het akkerbouwbedrijf als eigenaar voort. Arie was toen 62 jaar.

Kennelijk was het steeds de bedoeling geweest dat Arie het bedrijf uiteindelijk zou voortzetten.

We mogen aannemen dat bij deze bedrijfsoverdracht een beroep werd gedaan op de bedrijfsopvolgingsregeling, afgekort de BOR. Daardoor was Arie geen erfbelasting verschuldigd over zijn legaat.

Verder hoefde er, op grond van de doorschuifregeling, over de eventuele stille reserves in het bedrijf, zoals de meerwaarde van gebouwen en inventaris, geen inkomstenbelasting betaald te worden.

We kunnen stellen dat oom Maarten dit goed geregeld had voor zijn erfgenamen en Arie als legataris.

Rupsje nooit genoeg!

Maar Arie, of zijn adviseur, vond het echter nodig om er nog meer uit te slepen.

Kennelijk had Arie inzage gekregen in de aangifte erfbelasting en daar kwam hij een saldo op een ‘Bedrijfsspaarrekening’ tegen van € 212.000. Deze rekening was als privévermogen aangemerkt.

Arie stelde bij de belastingdienst dat deze rekening niet tot box 3 behoorde maar bij het ondernemingsvermogen geteld moest worden.

Met deze redenering zou zijn legaat met € 212.000 omhoog gaan.

Arie probeerde een deel van de nalatenschap van zijn oom bij zijn twee broers en zus (de erfgenamen) weg te halen en bij zijn legaat te voegen.

Gezien de situatie kan het best zo zijn dat het leeuwendeel van de nalatenschap uit het bedrijf en de woning bestond en de spaarrekening het resterende en maar een klein deel was.

Als de spaarrekening naar het bedrijf overgeheveld zou worden, bleef er vrijwel niets over voor de erfgenamen.

Misschien waren de verhoudingen in de familie al slecht maar deze actie van Arie zal ongetwijfeld nog meer kwaad bloed gezet hebben.

De belastingrechter gaat niet over civiele zaken.

Maar het gerechtshof was hier gauw klaar mee! Die stelde dat een geschil over de omvang van een legaat niet via de belastingrechter kan worden beslecht.

De aanslag inkomstenbelasting was opgelegd aan de erven.

Arie was geen erfgenaam, maar legataris. En een legaat is een uiterste wilsbeschikking waarin de erflater aan een of meer personen een vorderingsrecht toekent ten laste van de gezamenlijke erfgenamen.

Arie was van mening dat de spaarrekening tot het legaat behoorde en daarmee tot zijn vermogen. De erfgenamen meenden dat de spaarrekening geen onderdeel van het legaat was.

Ze twistten dus over de omvang van het legaat.

Arie zou zich dus tot de civiele rechter moeten wenden. Maar daar maakte hij geen schijn van kans. De omschrijving van het legaat was immers duidelijk en Arie kreeg waar hij volgens deze omschrijving recht op had.

Arie en/of zijn adviseur creëerde echter een ‘mogelijkheid’ om deze vraag aan een andere rechter voor te leggen.

Hij stelde dat de aanslag onjuist was omdat de spaarrekening van € 212.000 ten onrechte in box 3 geparkeerd was.

Deze zou naar het ondernemingsvermogen in box 1 overgeheveld moeten worden waardoor dit tegoed automatisch in het legaat van Arie terecht kwam.

Een legataris treedt niet in de voetsporen van de erflater maar heeft slechts een vordering op de nalatenschap.

Maar omdat Arie geen erfgenaam was, was hij niet bevoegd om bezwaar aan te tekenen. Hij was dus niet ontvankelijk in zijn bezwaar.

Dit was al een slechte move om extra voordeel te behalen.

Maar ook wanneer het bezwaar wél ontvankelijk was geweest, dus als de erfgenamen bezwaar hadden aangetekend, was deze missie kansloos geweest.

Het lijkt er namelijk op dat de spaarrekening naar box 3 was overgeheveld omdat dit saldo geen functie had in de onderneming. Dat het geld overtollig was en daarom niet meer tot het ondernemingsvermogen gerekend kon worden.

De fiscus let er wel(eens) op dat er geen banktegoeden, die in feite privémiddelen zijn, in de onderneming worden gestald, of worden opgepot, om de box 3 heffing te omzeilen.

In dit licht gezien is het een hele toer om box 3 tegoeden naar de onderneming te sluizen.

Arie kreeg dus de deksel op zijn neus.

Een onschuldig kat en muisspel.

En zijn broers en zus zijn zo’n drie jaar – heel relaxt - toeschouwer geweest van de capriolen van Arie om het onderste uit de kan te halen. Van het bezwaar en het beroep van Arie tegen de aanslag inkomstenbelasting 2016 hadden zij niets te duchten omdat Arie als onbevoegde niet ontvankelijk was.

Voor de erfgenamen was dit dus een spel dat zich buiten hen om afspeelde.

Op basis van de tekst van de uitspraak van het Hof heb ik met enkele verzonnen toevoegingen van deze casus een plausibel verhaal gemaakt.

Om het helemaal af te maken heb ik voor de erfrechtelijke kanten nog een vervolg bedacht.

Een tip voor een testament van Arie.

Arie is nu 67 jaar. Ik neem even aan dat hij, net als zijn oom, ook vrijgezel is.

Als hij geen testament maakt, gaat zijn vermogen, dat vrijwel geheel uit het akkerbouwbedrijf bestaat, volgens het wettelijk erfrecht naar zijn twee broers en zus.

Afgezien van het feit of Arie dit - gezien de koele familieverhoudingen - wil kost dat heel veel erfbelasting.

Als hij een testament maakt kan Arie er voor kiezen om eventueel andere familieleden tot erfgenaam te benoemen. Maar dat kost ook veel erfbelasting.

Een mooie oplossing is dan: goede doelen (ANBI’s) tot erfgenaam en legataris te benoemen. Dan komt het vermogen belastingvrij terecht bij instanties die veel nood lenigen of het leven voor velen plezieriger maken.

En zo kan dit verhaal nog een happy end krijgen!

Als twee boeren vechten om een koe, legt er één op toe!

Tot slot een praktische opmerking.

Inhoudelijk heeft deze zaak geen waarde voor de dagelijkse praktijk. Daarom is het des te schrijnender dat hier heel veel manuren aan zijn besteed.

Bij de Belastingdienst, de rechtbank en het gerechtshof. En Arie zal een rekening van zijn adviseur hebben ontvangen.

Laat dit een waarschuwing zijn om niet te lichtvaardig te procederen. Let ook op met welke partij u in zee gaat om bepaalde zaken op te lossen.

Bekijk objectief of u wel een zaak heeft. Kan uw adviseur zijn of haar taak wel aan?

---