blog

Bij misbruik van omstandigheden zijn schenkingen vernietigbaar

Je leest het regelmatig in de krant of een TV-programma besteedt er aandacht aan: hulpeloze ouderen die worden verwaarloosd, fysiek mishandeld of financieel uitgekleed.
 
De aardige hulp
En als zo’n misstand wordt opgemerkt is het meestal te laat. Het komt vaak voor dat de erfgenamen er, na het overlijden van bijvoorbeeld vader of moeder, achter komen dat de aardige hulp in de huishouding in korte tijd vaders bankrekening heeft geplunderd. En maar denken dat mevrouw Jansen een oogje in het zeil hield en vader zoveel mogelijk vertroetelde. Dat deed ze ook wel maar die liefdevolle zorg had een belangrijke bijbedoeling. Namelijk dat ‘mijnheer’, als dank voor de goede zorgen van mevrouw Jansen, haar maar veel cadeautjes zou geven. Het kunnen overigens ook familieleden zijn.
 
Gelukkig is het vaak nog wel mogelijk om de financiële gevolgen van zo’n plukpartij terug te draaien.  Als blijkt dat de schenkingen of andere cadeautjes onder misbruik van de omstandigheden zijn gedaan of gegeven, kunnen deze schenkingen via de rechter vernietigd worden. De begiftigde moet het totaalbedrag van deze schenkingen dan terugbetalen. Dan is het wel meegenomen als de betreffende dame of heer nog voldoende middelen heeft om de waarde van de onder valse voorwendselen verkregen spullen etc. te vergoeden. Want van een kale kikker kun je geen veren plukken.
 
Een gerechtelijke procedure
Op 4 april 2017 heeft het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden een uitspraak over zo’n zaak gedaan. Zie Rechtspraak.nl ECLI:NL:GHARL:2017:2883.
 
In dit geval ging het om een alleenstaande man. Zijn vrouw was overleden en hij had geen kinderen. In de laatste jaren voor zijn overlijden werd hij dement en kwam uiteindelijk in een zorginstelling terecht. In de periode dat hij nog in een aanleunwoning woonde kwam er via een zorggroep een thuishulp bij hem over de vloer. In eerste instantie had zijn zus nog voor hem gezorgd maar toen zij dit vanwege eigen gezondheidsproblemen niet meer kon, kwam de thuishulp in beeld. Die voerde haar bezoekjes tot vrijwel dagelijks op. Zij beschikte over de bankpassen en strooide kwistig met cadeautjes. Voor haar zelf maar ook voor haar kinderen. De lijst bestond onder meer uit € 20.000 voor een Mini, bromfietsen voor haar kroost, dure kleding, aanleg van de tuin bij haar woning, een verre vakantie, grote overboekingen naar haar eigen bankrekening en voor grote bedragen aan cashopnames bij de bank. Het totaal beliep ruim € 160.000.
 
De bewindvoerder
Nadat duidelijk was geworden dat de man zo dement was geworden dat hij zijn financiële zaken niet meer kon behartigen, werd er een bewindvoeder aangesteld. Die kreeg al gauw in de gaten dat de thuishulp haar cliënt op schandalige wijze had geplukt.
Toen haar broer was overleden stelde zijn zus, die enig erfgenaam was, dat de thuishulp het bedrag van de ‘schenkingen’ onrechtmatig had verkregen. Zij had namelijk misbruik van de omstandigheden gemaakt. Het had de thuishulp duidelijk moeten zijn dat haar cliënt niet meer wist wat hij deed. Dit werd bevestigd door rapporten van verschillende artsen. Toch liet zij haar cliënt handelingen verrichten waarvan zij had moeten weten dat dit onder normale omstandigheden niet zou gebeuren. Zij had de man moeten tegenhouden maar ze deed juist het tegenovergestelde!
 
Misbruik van omstandigheden
Volgens artikel 3:44 lid 4 BW is er sprake van misbruik van omstandigheden als iemand (de thuishulp) die weet of moet begrijpen dat een ander (de cliënt) door bijzondere omstandigheden, zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand (dementie) of onervarenheid, zijn daden niet kan overzien, een rechtshandeling laat verrichten terwijl hij vanwege hetgeen hij weet of moet begrijpen dit zou moeten tegenhouden.
 
De bewijslast
In geval van misbruik van omstandigheden bij schenking geldt op grond van artikel 7:176 BW een bijzonder bewijsregime. De Wet bepaalt dat indien de schenker (of zijn rechtsopvolgers) stelt dat de schenking door misbruik van omstandigheden tot stand is gekomen, bij een beroep op vernietigbaarheid, de begiftigde het tegendeel moet bewijzen. Dit gaat niet op als van de schenking een notariële akte is opgemaakt. Deze regel is in de wet opgenomen om de positie van de schenker te versterken. Als er van de schenkingen een notariële akte is opgemaakt, mag je aannemen dat de notaris heeft onderzocht of de schenker wel competent was om te weten wat hij deed toen hij de schenkingsakte ondertekende. Dan moet de schenker aantonen dat de rechtshandeling onder misbruik van omstandigheden heeft plaatsgevonden en kan de begiftigde rustig achterover leunen.
 
Geen notariële akte
Nu er in dit geval van de schenkingen vanzelfsprekend geen notariële akten waren opgemaakt, moest de thuishulp bewijzen dat zij geen misbruik van de omstandigheden had gemaakt toen de schenkingen werden gedaan. Hierin slaagde zij uiteraard niet met het gevolg dat de schenkingen vernietigbaar waren en teruggedraaid werden.
Overigens speelt dit niet alleen bij schenkingen. Onlangs zag ik ook een zaak waarbij panden met een veel hogere waarde voor slechts € 1 werden verkocht. Hier was wel een notaris bij betrokken maar deze transacties werden toch wegens misbruik van omstandigheden nietig verklaard.
 
Voorkomen is beter dan genezen
Uiteraard is het beter om dit soort schrijnende situaties te voorkomen maar uit dit verhaal blijkt dat het, ook voor de erfgenamen van iemand die niet meer goed wist wat hij deed, mogelijk is om dit soort diefstal achteraf geheel of gedeeltelijk te herstellen. Dan kan nog een deel van de erfenis gered worden. Maar als je deze procedure hebt gewonnen, is nog niet alle schade vergoed. Want vooral van schenkingen in de consumptieve sfeer is het vaak niet mogelijk om deze met terugwerkende kracht geheel vergoed te krijgen. Het geld is er immers niet meer. Zorg er dus voor dat wanneer iemand niet meer in staat is om zijn financiële zaken goed te regelen, een betrouwbaar persoon dit overneemt.
 

---